|
|
|
|
Prof.Dr.Asaf Savaş AKAT Gözüyle
|
|
|
|
|
Tüm Yazıları
 ShareThis
|
Kriz ve euro
10.01.2010 |
|
|
| Okunma Sayısı : |
3222 |
|
|
| Oy Sayısı : |
2 |
|
|
| Değerlendirme : |
5 |
|
|
| Popülarite : |
1,51 |
|
|
| Verdiğiniz Puan : |
|
|
|
|
|
|
Kriz ve Euro
Küresel mali piyasalar beni şaşırtmaya devam ediyor. Borsaların yıl sonu yükselişini bilanço makyajına atfetmiştim. Yeni yılın artışla başlaması bu hipotezi de geçersiz kıldı. Havlu atmaktan başka çarem kalmadı.
Finansal Çözümler Ltd. tarafından hazırlanan CNBC-e tüketici endeksleri Aralık sonuçları yayınlandı. Güven, Beklenti ve Eğilim endeksleri Haziran'da zirveyi gördükten sonra düşüşe geçmişti. Aralık'ta anlamlı bir hareket yok. Yatay seyrediyor diyebiliriz.
Yüksek Aralık enflasyonuna Merkez Bankası'nın bakışı açıklandı. Enerjide baz etkisini ve işlenmemiş gıdada büyük artışı sorumlu tutuyor. Talep baskısını daha iyi yansıtan özel kapsamlı tüketim göstergelerinin yüzde 4'ün altında kaldığına dikkat çekiyor.
Emekli zammı resmi enflasyonun kasten düşük tutulduğu şikâyetlerini de beraberinde getirdi. İki üç katı diyenler bile var. Kişisel enflasyonunu hesaplamak isteyenlere "Enflasyonmetre" (http://akat.bilgi.edu.tr) tavsiye edilir.
Euronun yararı
2000'de euroya geçiş heyecan yaratmıştı. Ben de euroya methiye düzenler arasında yer aldım. Avrupa Para Birliği'ne (APB) üye ülkelerin milli devletin kurucu simgelerinden birinden vazgeçmelerinin tarihi anlamını vurguladım.
Şüphe ile yaklaşan iktisatçılar da oldu. Bir bölüm, özellikle ABD'de, müşterek siyasi otorite olmamasının uzun dönemde para birliğini zorlayacağını düşünüyordu. Bu görüşü destekleyen teorik argümanlar vardı.
Bu açıdan "tüm krizlerin ağababası" ilginç bir fırsat oluşturuyor. Soru açıktır. Mali krizde euronun mevcudiyeti işe yaradı mı? Yoksa euronun varlığı APB ülkelerin sorunlarını ağırlaştırdı mı?
Euronun yararları bence açıktır. Bugün daha iyi görüyoruz. Euro olmasa, üye ülkelerden bazıları ciddi döviz krizleri ile karşı karşıya kalabilirdi. Akla hemen Euro Bölgesi'nin zayıf halkaları, Yunanistan, İrlanda, İtalya ve İspanya geliyor.
Para birimi değer kaybeden bu ülkeler kısa dönemde küresel mali krizin etkilerini daha ağır yaşayacaktı. Enflasyon ve faiz yükselecek, reel ekonomide küçülme daha sert olacak, mali kesimde hasar yükselecekti. Euro bu kötü senaryoyu engelledi.
Sancılı düzeltme
Ancak, iktisadın temel bir kuralı var. Ortada bir makro dengesizlik varsa, onu düzeltecek mekanizmalar gerekiyor. Döviz kuru tam bu noktada devreye giriyor. İç ve dış fiyatların ilişkisini değiştirerek orta vadede dengesizliğin düzelmesine olanak sağlıyor.
Halbuki yukarıda sayılan Euro Bölgesi ülkeleri paralarının değeri ile oynayamıyor. O zaman düzeltme nasıl gerçekleşecek? İktisadın mantığı gene basit. Madem kur değişmiyor o zaman iç fiyatlar makro dengesizlik ortadan kalkıncaya kadar düşecek. Yani yeni dengeye gelir ve fiyat deflasyonu ile ulaşacak.
Görüldüğü gibi söylemesi basit ama yapması çok zor bir düzeltme mekanizmasıdır. Vergi artışları, kamu harcamalarında kısıntı, uzun süren durgunluk, grevler, sokak hareketleri, siyasi istikrarsızlık vs. yani çok sancılı bir süreçtir.
Bu durum iktisadın diğer temel ilkesi ile tutarlıdır. Bedava yemek yoktur; faturayı mutlaka birisi öder. Euro üyeliğinin sağladığı mali istikrarın ciddi bir bedeli olduğunu da bu şeklilde anlıyoruz. Üye ülkeler bu bedeli ödeyebilecekler mi?
Göreceğiz.
IMF'le anlaşma yapmamasına rağmen Türkiye'nin kredi notunda artış sürüyor. Sıranın Moody's'de olduğu biliniyordu. Hatta İMKB'ye yansımıştı. Beklenen gerçekleşti. Hâlâ Türkiye'nin kredi notu hakkettiğinin altındadır.
Dış ticaret endeksleri TÜİK tarafından yayınlandı. Miktar endeksleri Kasım dış ticaret sayılarını değerlendirirken söylediklerimizi doğruluyor. Bayram etkisini temizledikten sonra da ihracatta düşüş, ithalatta artış var. Bu açıdan Aralık sonuçları önem kazanıyor.
Kasım sanayi üretimi açıklandı. Yeni yılda TÜİK önemli bir yenilik başlattı. Toplam sanayi üretiminin takvim ve mevsim etkisinden arındırılmış serisi de aynı anda yayınlanıyor. İşimiz kolaylaştı. Bize sadece imalat sanayini hesaplamak kaldı.
Bir önceki yıla kıyasla toplam sanayi yüzde 2.2, imalat sanayi yüzde 2.8 azaldı. Ama takvim düzeltmesi bu oranları toplamda yüzde 5.7, imalat sanayinde yüzde 5.1 artışa dönüştürüyor. Mevsim temizlenince toplam sanayi Kasım'da yüzde 0.2 artıyor. Sürpriz yok.
Martin Wolf'un analizi
Perşembe günü kriz-euro ilişkisine bakmıştım. O gün Merkez Bankası eski Başkanı Gazi Erçel'le bir toplantıya katılmak için Bursa'ya gidiyorduk. Financial Times'da Martin Wolf'un da aynı konuyu yazdığını haber verdi. Hemen okudum.
Martin Wolf beğendiğim bir iktisatçıdır. Küresel mali krizle ilgili ilk uyarıları yapanlar arasındadır. "Fixing Global Finance" (Yale University Press, 2009) adlı kitabını hem keyifle hem de çok yararlanarak okudum.
İlginç şekilde Wolf'la aynı soruya cevap aramışız. Yazısı söyle başlıyor: "Euro mevcut olmasa mali kriz sırasında neler olabilirdi? Kısa cevap, euro üyeleri arasında döviz krizleri yaşanacağıdır. Yunanistan, İrlanda, İtalya, Portekiz ve İspanya'nın paraları eski Alman Markı karşısında sert şekilde değer kaybederdi."
Cevaplar da benziyor. Wolf da makro dengesizlikleri düzeltmek için döviz kurunu kullanamayan euro bölgesi ülkelerini ne kadar zor ve sancılı bir düzeltme sürecinin beklediğini ayrıntılı şekilde anlatıyor.
Ancak analizi benimden daha derine gidiyor. Para birliğinin başarısı için kriz halinde sorumluluk alan bir lider (hegemon) gerekir; euro bölgesinde bu Almanya'dır diyor. Maalesef Almanya'nın bu sorumluluğü üstlenmeye yanaşmadığını belirtiyor.
Türkiye dersleri
Euro ve kriz konusunu Türkiye için önemli dersler içerdiğini düşünerek yazmıştım. Ne alakası var diyeceksiniz. Türkiye euro bölgesinde değil. Ayrıca döviz kuru dalgalanıyor. Unutmayın, teşbihte hata olmaz!
Mekanizmaları farklı olsa da Türkiye benzer bir sorunla karşı karşıyadır. 2003 sonrasında uygulanan yanlış para politikaları büyümeyi dış finansmana bağımlı kıldı. Dış açık devasa boyutlara ulaştı. Hızlı büyüme için bu dengesizliğin düzeltilmesi gerekiyor.
Halbuki ne gözlüyoruz? Fiilen TL bir türlü değer kaybetmiyor. Evet, döviz kuru dalgalı ama sonuçta TL aşırı değerli kalmaya devam ediyor. Öyle yada böyle, bu kritik düzeltme gerçekleşmiyor.
IMF anlaşması, gecelik faizler, bütçe dengesi, vs. tartışılan tüm iktisat politikası tercihleri açısından fevkalade önemli bir konudur. Devam edeceğim. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Tüm yazıları |
|
ShareThis
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Türk Liderler:
Abbas Güçlü, Adil Karaağaç, Ali Ağaoğlu, <Ali Kibar, Adnan Nas, Adnan Polat, Adnan Şenses, Ahmet Başar, Ahmet Esen, Alber Bilen ,Ahmet Cemal Kura, Ali Abalıoğlu, Ali Naci Karacan, Ali Sabancı, Ali Koç, Ali Saydam, Ali Talip Özdemir, Ali Üstay, Arman Manukyan, Arzuhan Yalçındağ, Asaf Güneri, Atila Şenol, Attila Özdemiroğlu, Avni Çelik, Ayduk Koray, Aydın Ayaydın, Aydın Boysan, Ayhan Bermek, AyşeKulin, Ayten Gökçer, Başaran Ulusoy, BedrettinDalan, Bedri Baykam, Berhan Şimşek, BetülMardin, Bülend Özaydınlı, Bülent Akarcalı, Bülent Eczacıbaşı, Bülent Şenver, CağvitÇağlar, Can Ataklı, Can Dikmen, Can Has, Can Kıraç, Canan Edipoğlu, Celalettin Vardarsuyu, Cengiz Kaptanoğlu, Cevdetİnci, Çoşkun Ural, Cüneyt Asan, Cünety Ülsever, Çağlayan Arkan, Çetin Gezgincan, DenizAdanalı, Deniz Kurtsan, Didem Demirkent, Dilek Sabancı, Dr. Oktay Duran, Ege Cansel, Em. Org. Çevik Bir, Emre Berkin, Engin Akçakoca, Enver Ören, Erdal Aksoy, Erdoğan Demirören, ErhanKurdoğlu, Erkan Mumcu, Erkut Yücaoğlu, Ergun Özakat, Ergun Özen, Erol Üçer, Ersin Arıoğlu, Ersin Faralyalı, Ersin Özince, Ethem Sancak, Fatih Altaylı, Fatih Terim, Ferit Şahenk, Ferruh Tanay,Feyhan Kalpaklıoğlu, Feyyaz Berker, Fuat Miras, Fuat Süren, Füsun Önal, Göksel Kortay, Güler Sabancı, Güngör Kaymak, Hakan Ateş, Halit Soydan, Halit Kıvanç, Haluk Okutur, Haluk Şahin, Hamdi Akın, Hasan Güleşçi, HayrettinKaraca, Hazım Kantarcı, Hilmi Özkök, Hüsamettin Kavi, Hüseyin Kıvrıkoğlu, Hüsnü Özyeğin, Işın Çelebi, İbrahim Arıkan, İbrahim Betil, İbrahim Bodur, İbrahim Cevahir, İbrahim Kefeli, İdris Yamantürk, İhsan Kalkavan, İshak Alaton, İsmet Acar, İzzet Garih, İzzet Günay, İzzet Özilhan, JakKamhi, Kazım Taşkent, Kemal Köprülü, Kemal Şahin, Leyla Alaton Günyeli, LeylaUmar, Lucien Arkas, Mahfi Eğilmez, MehmetAli Birand, Mehmet Ali Yalçındağ, Mehmet Başer, Mehmet Günyeli, Mehmet Huntürk, Mehmet Keçeciler, Mehmet Kutman, Mehmet Şuhubi, Melih Aşık, Meltem Kurtsan, Mesut Erez, Metin Kalkavan, Metin Kaşo, Muharrem Kayhan, Muhtar Kent, Murat Akdoğan, Murat Dedeman, MuratVargı, Mustafa Koç, Mustafa Özyürek, Mustafa Sarıgül, Mustafa Süzer, Mümtaz Soysal, Nafi Güral, Nail Keçili, Nasuh Mahruki, Nebil Özgentürk, Neşe Erberk, Nevval Sevindi, Nezih Demirkent, Nihat Boytüzün, Nihat Gökyiğit, Nihat Sırdar, Niyazi Önen, Nur Ger, Nurettin Çarmıklı, Nuri Çolakoğlu, Nüzhet Kandemir, Oğuz Gürsel, Oktay Duran, Oktay Ekşi, Oktay Varlıer, Osman Birsel, Osman Şevket Çarmıklı, Ozan Diren, Özen Göksel, ÖzdemirErdoğan, Özhan Erem, Pervin Kaşo, R.BülentTarhan, Raffi Portakal, Rahmi Koç, Rauf Denktaş, Refik Baydur, Rıfat Hisarcıklıoğlu, SakıpSabancı, Samsa Karamehmet, Savaş Ünal, SedatAloğlu, Sefa Sirmen, Selçuk Alagöz, SelçukYaşar, Selim Seval, Semih Saygıner, SerdarBilgili, Sevan Bıçakçı, Sevgi Gönül, Sezen Cumhur Önal, SinanAygün, Suna Kıraç, Süha Derbent, Süleyman Demirel, ŞadanKalkavan, Şadi Gücüm, Şahin Tulga, Şakir Eczacıbaşı, Şarık Tara, Şerif Kaynar, ŞevketSabancı, Tan Sağtürk, Taner Ayhan, Tanıl Küçük, Tanju Argun, Tansu Yeğen, TavacıRecep Usta, Tayfun Okter, Tevfik Altınok, Tezcan Yaramancı, Tinaz Titiz, Tuna Beklevic, Tuncay Özilhan, Türkan Saylan, Uğur Dündar, Uluç Gürkan, Umur Talu, Ümit Tokçan, Üzeyir Garih, Vehbi Koç, Vitali Hakko, Vural Öger, Yaşar Aşçıoğlu, Yaşar Nuri Öztürk, Yılmaz Ulusoy, Yusuf Köse, Zafer Çağlayan, Zeynel AbidinErdem
|
|
|