Sertaç Kantarcı Gözüyle 

Kazakistan, ekonomik gelişmesini idare edecek ve yönlendirecek bir ‘yeni yol’ olan ulusal gelişme stratejisini oluşturmaya başladı. 2005 itibariyle, devlet mülkiyetindeki KOSGEB benzeri Kazakistan Ulusal İnovasyon Fonu’nun sermayeleşmesi 730 milyon doları, yatırım portföyü ise 1 milyar 200 milyon doları aştı. Bununla beraber Kazakistan’da 2004 sonu itibariyle 204 yatırım projesinin yarısı söz konusu gelişim kurumunun desteğiyle gerçekleştirildi.  

Geçtiğimiz hafta Kazakistan Ankara Konsolosu Amanjol Jankuliev’in davetlisi olarak elçilikteydim. Konumuz doğal olarak Kazakistan, Orta Asya ve Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in reformlarından açıldı. Jankuliev gerçek bir Nazarbayev hayranı. Onun ülkenin demokratikleşme ve modernleşme çabalarına katkılarını anlatırken gözlerinin içi parlıyor. Gerçi az sonra dünyanın ‘büyük reformist’ dediği Kazakistan Cumhurbaşkanı’nın ülkesi için yaptıklarını okuyunca, siz de büyükelçiye hak vereceksiniz. Kişi başına düşen milli geliri 700 dolardan 3000 dolara çıkartmak, ülkenin hidrokarbon kaynaklarının üretimi %225 artırmak kolay olmasa gerek. Tüm bu yeniliklerin sadece 10 kısa sene içinde ve komünizmin hantal yapısından yeni kurtulmuş bir ülkede yapıldığını düşünecek olursak, Kazakların gözlerindeki mütevazı olmayan parıltıyı anlamak gerek.

Büyükelçi Jankuliev, yıllar öncesine dönerek yeni bağımsız Kazakistan’ın hayata karşı duruşunu şöyle özetliyor; “İşlemeyen, atıl bir ekonomi, boş hazine ve gelişmemiş siyasi sistemin yanında Sovyetlerden kalma bir anayasa ile nefes almaya çalışan dinamik bir ülke.” Bunun yanı sıra, hatırlatmakta yarar var. Sovyet döneminde Kazakistan, birliğin askeri ve nükleer deposu olarak kullanılan bir ülkeydi. SSCB yıkılınca da birliğin ülkeye bıraktığı hatıra, eskimiş nükleer silahlar ile dünyanın dördüncü büyük nükleer silah üretim potansiyeli oldu. Doğal olarak da dünyanın bu ülkeye bakışı endişeli oldu. Nazarbayev yönetimindeki Kazakistan, ülkenin ‘nükleerci’ imajını da düzeltmeyi başardı. Ülke, kendi isteğiyle Semipalatinsk Nükleer Deneme Alanı’nı tamamen kapattı, faaliyetlerine son verdi. Böylece Kazakistan nükleer silahlarından kendi isteğiyle vazgeçerek bütün dünyaya örnek oldu.

Hidrokarbon’da %225 Artış

Amanjol Jankuliev, ülkesinin ekonomide köklü ve radikal reformları gerçekleştirerek kısa sürede düzlüğe çıktığını söylüyor. 10 yıl önce 700 dolardan biraz fazla olan kişi başına milli gelirin, 2004’ün sonunda 2700 dolara yükseldiğini hatırlatan Jankuliev, bu yılın sonunda milli gelirin 3000 dolara çıkmasının beklendiğine vurgu yapıyor ve devam ediyor; “Cumhurbaşkanı Nazarbayev 2010 yılına kadar bu rakamın 5800 dolar seviyesine çıkarılabileceğini söylüyor.” Öte yandan, son 10 yılda ülkede ortalama maaşlar 5 kat, asgari ücret 25 kat arttı. Ortalama emekli maaşı 4.6 kat oranında yükselirken, bankalardaki Kazak mevduat hacmi ise 35 kat oranında genişledi. Diğer taraftan ülkenin hidrokarbon kaynaklarındaki üretim artışı da Nazarbayev zamanında olmuş. 1985 yılıyla karşılaştırıldığında hidrokarbon kaynaklarının üretimi %225 artarken, dünya genelinde üretim artışı ise sadece 1,3 kat yükselmiş. Bu arada ünlü Rus iktisatçı Aganbegyan dahil bir çok uzmana göre Kazakistan’ın mali sisteminin oldukça gelişmiş bir yapıya sahip olduğunu biliyor muydunuz? Peki Kazakistan ve Çin’in teknik olarak aynı oranda ekonomik büyüme hızına sahip olduğunu? Bu iddiaları dünyanın önde gelen uzmanları da teyit ediyor. Bu ülkeyle ilgili bir özel bilgi daha; Kazakistan, Bağımsız Devletler Topluluğu üyeleri arasında istikrarlı sosyo-ekonomik gelişmeyi sağlamak ve negatif dış etkilerin tesirini azaltmak için kurulan “Ulusal Fonu” hayata geçiren ilk devlet olmuş. Günümüzde Ulusal Fon’da 5 miyar 300 milyon dolar tutarında bir meblağın biriktiği söyleniyor. Kazakistan’ın altın ve döviz rezervlerinin Ulusal Fon’a dahil edilmesi durumunda bu tutarın 14 milyar doları aşacağı da bir diğer gerçek.

Kazak Yeni Yolu

Kazakistan, ekonomik gelişmesini idare edecek ve yönlendirecek bir ‘yeni yol’ olan ulusal gelişme stratejisi oluşturulmaya başladı. 2005 başı itibariyle, devlet mülkiyetindeki KOSGEB benzeri gelişim kurumlarının sermayeleşmesi 730 milyon dolar, yatırım portföyü ise 1 milyar 200 milyon doları aştı. Ülkede 2004 sonu itibariyle 204 yatırım projesinin yarısı söz konusu gelişim kurumlarının desteğiyle gerçekleştirildi.

Alma Ata, bölge ekonomileri arasında liberal piyasa ekonomisine en başarılı uyum sağlayan ülkelerden biri oldu. 1994’e geri dönersek, ülkenin dış ticaret hacmi üç kat arttı ve 33 milyar dolara yaklaştı. Ülkenin dış ticaret fazlası ise 7 milyar doları zorluyordu. Bununla birlikte Alma Ata’nın dış ticaret işlemlerinde de önemli gelişmeler oluyordu. Bağımsızlığın ardından dış ticareti sadece BDT ile sınırlı olan Alma Ata’ya zamanla Rusya, AB devletleri, İsviçre ve Çin işbirliği teklifleriyle geliyor, Kazakistan’ın çehresi hızla değişiyordu. Öte yandan şu günlerde Kazakların hedefi daha da büyüdü. Yılın ortasına kadar turizm, pertol-gaz makineleri yapımı, gıda ve tekstil endüstrisi, ulaştırma&lojistik hizmetleri ile  metalürji ve inşaat malzemeleri üretimi gibi sektörlerde en az 5-7 kat büyümek istiyorlar. Kazaklar böylece ekonomilerinin hammadde üretimi dışında yer alan sektörlerde uzun vadeli uzmanlaşmasını sağlayacaklar.